Những năm gần đây, Trung Quốc thường được truyền thông Mỹ và một số nước phương Tây chê bai về việc quốc gia này xây dựng các hệ thống nhằm theo dõi, kiểm soát hoạt động của người dân. Nhưng chính công nghệ theo dõi này đã giúp Trung Quốc ngăn chặn và kiểm soát sự lây lan của virus Covid-19, khiến các nước từ trước tới nay vẫn buông lời chê bai phải nhìn nhận lại vấn đề.
Mỹ không phải ngoại lệ. Nhà bảo mật kiêm cây bút của tạp chí Forbes Zack Doffman viết: "Hoá ra, chúng ta bấy lâu nay cũng có một cơ sử dữ liệu theo dõi khổng lồ, chỉ chờ chính phủ khai thác".
Kho dữ liệu mà Zack Doffman nhắc đến do các công ty quảng cáo di động cung cấp cho Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) cùng chính quyền các bang và địa phương đang kiểm soát Covid-19. Mọi thông tin trong dữ liệu đều được ẩn danh.
Các nhà chức trách tại 500 thành phố của Mỹ được quyền truy cập cổng thông tin trực tuyến nhằm đưa ra biện pháp kịp thời ngăn Công ty CP dịch thuật miền trung - MIIDtrans Blog chặn nguy cơ bùng phát của bệnh dịch. Hệ thống mới còn được dùng để cảnh báo về các địa điểm vẫn còn đám đông tụ tập, mức độ tuân thủ lệnh phong toả, tác động của dịch bệnh tới nền kinh tế thông qua số khách mua sắm tại các cửa hàng cũng như quãng đường di chuyển trên các phương tiện cá nhân.
|
|
Một số chính phủ chọn sử dụng thông tin địa điểm thu thập từ các nhà cung cấp mạng di động. Ảnh: AP . |
Sự khác biệt giữa Mỹ và châu Âu
Ở Anh và châu Âu, để theo dõi sự tuân thủ của người dân về việc cách ly xã hội cũng như hạn chế việc đi lại giữa tình hình dịch bệnh căng thẳng, các chính phủ chọn sử dụng thông tin địa điểm thu thập từ các nhà khai thác mạng di động thay vì công ty quảng cáo di động như Mỹ. Tất cả cũng đều được ẩn danh. Thậm chí, GSMA - cơ quan thiết lập tiêu chuẩn quốc tế cho ngành công nghiệp điện thoại di động - đã thực hiện một buổi thảo luận về chương trình phát triển cơ sở dữ liệu tập trung nhằm theo dõi người dùng xuyên biên giới, tham vọng có sự tham gia của 700 nhà mạng.
Các mạng di động nắm giữ những dữ liệu quan trọng của khách hàng, từ thông tin địa điểm, cuộc gọi, tin nhắn đến những thứ liên quan đến nhận dạng, danh tính phía sau mỗi số điện thoại. Tuy vậy, những dữ liệu kiểu này thường được luật pháp kiểm soát chặt chẽ khỏi những sự tò mò không cần thiết, chỉ được dùng trong các trường hợp được đảm bảo về mặt pháp lý.
Nhưng dữ liệu từ công ty quảng cáo trên di động thì lại khác. Chúng không bị luật giới hạn như dữ liệu của các nhà mạng trong khi chứa mọi thông tin quan trọng liên quan đến người dùng. Thông qua ứng dụng trên điện thoại, chính người dùng đã cho phép các hãng quảng cáo được phép thu thập dữ liệu với đầy đủ thông số về thời gian, địa điểm và tần suất để tận dụng kiếm chác, tạo doanh thu.
Năm ngoái, một nhà nghiên cứu về bảo mật đã thực hiện dự án khảo sát trên 937 ứng dụng đèn pin trên điện thoại Android. Đây được coi là ứng dụng gần như vô hại nhất trên điện thoại. Tuy vậy, vẫn có đến 180 ứng dụng yêu cầu được truy cập danh bạ và 131 đòi thu thập thông tin địa điểm của người dùng.
Zack Doffman cho rằng nếu bất kỳ chính phủ phương Tây nào yêu cầu xây dựng hệ thống theo dõi trực tiếp trên nền tảng dữ liệu marketing như vậy, việc bị xã hội phản đối kịch liệt là dễ xảy ra. Tuy vậy, nguồn thông tin dồi dào ấy vẫn có thể được tận dụng theo cách thị trường vẫn làm: bỏ ra một khoản tiền nhỏ để mua quyền truy cập.
Đánh đổi quyền riêng tư để chọn an toàn
Theo nguồn tin, độ chi tiết của cơ sở dữ liệu mới được công bố gây sốc cho nhiều người. Bên cạnh đó, một vấn đề được đặt ra là dù tất cả thông tin đều được lưu dưới dạng ẩn danh nhưng "bức tường số" bảo vệ cho sự riêng tư của mỗi người rất dễ bị phá vỡ. Điều này từng được New York Times nêu ra trong một bài viết năm 2019.
Bài viết của New York Times chỉ ra rằng, chỉ cần thu thập thông tin di chuyển từ điện thoại, việc phát hiện ra tuyến đường quen thuộc mà một người hàng ngày đi là hoàn toàn có thể, từ đó có thể lần ra được đâu là nhà ở, cơ quan và cuối cùng sẽ xác định được chủ nhân của thiết bị là ai. Việc trùng lặp thông tin về nhà ở, cơ quan và đường di chuyển của những người khác nhau rất khó xảy ra. Về cơ bản, rào chắn mang tên "dữ liệu ẩn danh" đã mất đi tác dụng.
Theo Paul Ohm - Giáo sư luật kiêm Nhà nghiên cứu quyền riêng tư tại Trung tâm Luật thuộc Đại học George Town (Mỹ) - việc nói dữ liệu vị trí mang tính "ẩn danh" là một tuyên bố hoàn toàn sai lệch. "Thông tin định vị địa lý chính xác đến từng kinh độ hoàn toàn không thể ẩn danh được. DNA có lẽ là thứ duy nhất khó để ẩn danh hơn thông tin định vị địa lý chính xác".
Mặc dù vậy, Zack Doffman vẫn đánh giá cách làm của Mỹ là "không tệ". Theo ông, mức độ cấp thiết của việc đẩy lùi Covid-19 đã khiến các chính phủ đưa ra những sáng kiến mang tính mới mẻ và đáng ngạc nhiên. Đứng trên lập trường giám sát xã hội, việc sử dụng dữ liệu quảng cáo trên di động là một trong những phương pháp mạnh mẽ nhất và luôn ở trong trạng thái sẵn sàng để sử dụng.
Trong vài tuần tới, Mỹ sẽ thảo luận về vấn đề buôn bán dữ liệu cá nhân để đảm bảo an toàn xã hội. Doffman cho rằng những dữ liệu đang được sử dụng có thể trở nên hữu hiệu hơn, thậm chí có thể sánh ngang với hệ thống giám sát mà Trung Quốc đang áp dụng.
Theo Wall Street Journal , dữ liệu quảng cáo trên điện thoại di động có thể tiết lộ mức độ tuân thủ chung dựa trên các đơn đặt hàng giao về nhà hoặc nơi trú ẩn, giúp đo lường tác động kinh tế của đại dịch bằng cách mức độ sụt giảm của khách hàng bán lẻ tại các cửa hàng, giảm trong ôtô dặm lái xe và các số liệu kinh tế khác. Tất cả sẽ sớm được hé lộ trong thời ngắn.
Đức Trí
